
Cá nuôi đã trở thành một trong những nguồn cung cấp protein hàng đầu thế giới, sánh ngang với các loại thịt truyền thống như thịt bò và thịt heo. Châu Á đang chiếm vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng thủy hải sản với 88% sản lượng, trong khi châu Phi và châu Mỹ chỉ chiếm khoảng 7%.
Sản lượng cá nuôi tăng hơn bốn lần
Trong 30 năm qua, sản lượng nuôi trồng thủy sản đã tăng hơn bốn lần, vượt qua sản lượng thịt bò và gần bằng sản lượng thịt heo và thịt gia cầm.
Cá và các loại hải sản khác đã trở nên phổ biến trên toàn thế giới khi thói quen ăn uống đa dạng hơn. Nuôi cá tương đối dễ và ít tác động đến môi trường hơn so với các hình thức chăn nuôi khác. Với áp lực của tình trạng nóng lên toàn cầu và tình trạng khan hiếm lương thực, nhu cầu nuôi trồng thủy sản dự kiến sẽ vẫn mạnh.
Trong tuyên bố chung được đưa ra tại một cuộc họp ở Brazil vào tháng 9, các bộ trưởng nông nghiệp khối G20 đã kêu gọi mở rộng nuôi trồng thủy sản. Họ nhấn mạnh tầm quan trọng của hệ thống thực phẩm biển trong việc “tăng cường an ninh lương thực toàn cầu, dinh dưỡng và hòa nhập xã hội và kinh tế”. Các nhà hoạch định chính sách cũng nhấn mạnh đến nhu cầu tăng cường chuyển giao công nghệ và đầu tư vào các quốc gia đang phát triển để hỗ trợ mục tiêu của Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc (FAO) là thúc đẩy sản lượng nuôi trồng thủy sản bền vững chiếm hơn 35% vào năm 2030, so với mức năm 2020.
Theo FAO, sản lượng cá nuôi, nhuyễn thể có vỏ, tôm và các loại hải sản khác đạt 94,4 triệu tấn vào năm 2022, tăng gấp 4,3 lần so với những năm 1990, lần đầu tiên vượt qua sản lượng đánh bắt tự nhiên. Sản lượng cá nuôi hàng năm dự kiến đạt 110 triệu tấn vào năm 2032.
Tăng trưởng sản lượng thịt bò và thịt heo đã chậm lại do thiếu đất trồng ngũ cốc thức ăn chăn nuôi. Xu hướng này dự kiến sẽ còn tệ hơn nữa vì khoảng 70% đồng cỏ trên thế giới và hơn 30% rừng đã được chuyển đổi thành đất nông nghiệp.
Giải quyết các vấn đề dinh dưỡng, chống biến đổi khí hậu
Nhưng với dân số toàn cầu tiếp tục tăng, nhu cầu về protein động vật dự kiến sẽ còn tăng cao hơn nữa. “Thế giới sẽ thiếu hụt khoảng 60 triệu tấn thịt gia súc, gia cầm vào năm 2050″, Akiko Ito, cố vấn cấp cao tại Viện nghiên cứu Nomura ở Tokyo cho biết. Tổng giám đốc FAO Qu Dongyu nhấn mạnh rằng thúc đẩy nuôi trồng thủy sản nên trở thành mục tiêu toàn cầu để giải quyết các vấn đề về nạn đói và suy dinh dưỡng.
Tăng sản lượng nuôi trồng thủy sản cũng rất cần thiết trong cuộc chiến chống lại tình trạng nóng lên toàn cầu. Chăn nuôi hiện chiếm 14,5% tổng lượng khí thải nhà kính. Theo Ủy ban châu Âu, riêng sản xuất thịt bò chịu trách nhiệm cho 2,9 tỷ tấn khí gây nóng lên toàn cầu mỗi năm, với lượng khí thải mê-tan từ các nguồn như ợ hơi của bò chiếm 4% tổng lượng khí thải – gần gấp đôi lượng khí giữ nhiệt do Nhật Bản thải ra.
Trong khi sản xuất thịt heo, gia cầm và trứng thải ra khoảng 600 triệu tấn khí nhà kính, thì nuôi cá thải ra 260 triệu tấn vào năm 2017, tương đương khoảng một phần mười lượng khí thải từ sản xuất thịt bò. Trong báo cáo năm 2023, FAO nhấn mạnh “cần phải vạch ra lộ trình để giảm lượng khí thải nhà kính do các hệ thống chăn nuôi trên thế giới thải ra”.
Hiện nay, hơn 500 loại cá được nuôi trên toàn cầu và “nhiều loại trong số chúng phát triển mạnh nhờ một lượng nhỏ rong biển và sinh vật phù du”, theo Hiroko Sasaki, người đứng đầu nhóm vận động Chefs for the Blue.
Nuôi cá đã phát triển song song với sự phổ biến ngày càng tăng của thủy hải sản.
Năm 1961, gần 50% sản phẩm thủy sản được tiêu thụ ở Châu Âu, Bắc Mỹ và Nam Mỹ, nhưng thị phần thủy sản đã giảm xuống còn khoảng 20% vào năm 2019. Trong khi đó, thị phần của châu Á tăng lên 71%, nhờ thói quen ăn uống đa dạng hơn và thu nhập cao hơn do tăng trưởng kinh tế.
Cùng với nhu cầu tiêu dùng ngày càng tăng, việc đưa vào các giống cá phát triển nhanh và những tiến bộ công nghệ như phát triển vaccine để phòng ngừa bệnh tật đã thúc đẩy đáng kể sản lượng nuôi trồng thủy sản. Kể từ năm 2000, sản lượng thủy hải sản nuôi trồng ở châu Á đã tăng gấp ba lần, hiện chiếm 88% sản lượng toàn cầu.
Một số khu vực vẫn có tiềm năng đáng kể để mở rộng nuôi trồng thủy sản. Châu Phi, nơi sinh sống của 1,5 tỷ người, chỉ chiếm 2% sản lượng toàn cầu, trong khi châu Mỹ đóng góp khoảng 5%.
Tuy nhiên, tại Nhật Bản, khả năng tự cung tự cấp hải sản, từng đạt hơn 100%, đã giảm xuống còn khoảng 60%. Yoshihiko Takekawa, trợ lý giám đốc Cơ quan Thủy sản Nhật Bản, nói rằng: “Sự suy giảm này là do dân số già đi, cùng với các yếu tố khác”. Nhiều chuyên gia tin rằng các công ty Nhật Bản cần mở rộng hoạt động và áp dụng các công nghệ tiên tiến để cải thiện lợi nhuận và thu hút thêm nhân tài cho ngành.
Một số công ty Nhật Bản đang tìm kiếm cơ hội ở nước ngoài. Năm 2014, nhà bán lẻ Nhật Bản Aeon hợp tác với các trại cá Việt Nam bắt đầu tiếp thị cá ba sa (pangasius) – một loại cá da trơn – tới người tiêu dùng Việt Nam. Hiện, tập đoàn Aeon cung cấp khoảng 80 loại cá nuôi trên toàn thế giới, tăng gấp tám lần so với ban đầu.
Theo Data Watch, Nikkei Asia
Ricky Hồ / BSA Media