
Thụy Điển là đất nước Bắc Âu có diện tích khiêm tốn, nền kinh tế phụ thuộc vào xuất khẩu. Nhưng Thụy Điển là đất nước của những thương hiệu toàn cầu trăm tuổi đến những kỳ lân của thời đại chuyển đổi công nghệ số và chuyển đổi xanh.
Bà Ann Mawe, Đại sứ Thụy Điển tại Việt Nam, cho rằng đó là nhờ vào mô hình Triple Helix, tức “ba vòng xoắn”, gắn kết giữa chính phủ, doanh nghiệp và giới khoa bảng.
“Thiên đường” của khởi nghiệp
“Có thể nói hệ sinh thái khởi nghiệp của Thụy Điển phát triển nhờ sự kết hợp độc đáo giữa chất lượng cuộc sống cao, bình đẳng giới, môi trường kinh doanh mạnh mẽ và khả năng cạnh tranh toàn cầu. Các tổ chức như Vinnova, cơ quan đổi mới quốc gia, tiếp tục khuyến khích tinh thần kinh doanh này. Đó cũng là tinh thần bền bỉ kiên trì của các thể hệ thanh thiếu niên Thụy Điển”, Đại sứ Mawe mở lời.
Theo Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD), khoảng 65% người Thụy Điển trong độ tuổi 18-64 nói rằng họ có nhiều cơ hội để mở công ty ở nơi họ sinh sống, so với 47% người Mỹ. Nhờ vậy, từ thập niên 1990, tốc độ thành lập công ty mới đã tăng lên nhanh chóng.
Thụy Điển là một quốc gia có mức thuế cao, với mức thuế địa phương trung bình là 33%, và trên ngưỡng nhất định thì đóng thêm 20% thuế quốc gia từ số dư dôi, theo tổ chức Tax Foundation có trụ sở ở Mỹ. Thụy Điển cùng với Đan Mạch, Áo, Bồ Đào Nha và Bỉ là năm nước EU có mức thuế thu thập cá nhân từ 50% trở lên, cao nhất châu Âu trong năm 2022.
Nhưng người lao động cũng nhận được các phúc lợi xã hội lớn, dành nhiều thời gian cho nghỉ ngơi và suy nghĩ ý tưởng mới, phát minh ra cái mới. Hệ thống an sinh xã hội của Thụy Điển bảo đảm mức sống tốt cho người thất nghiệp, với mức hỗ trợ hơn 140 euro mỗi tuần cho người dưới 25 tuổi còn phụ thuộc cha mẹ hay người giám hộ, và từ 250 euro mỗi tuần
Thụy Điển cũng là quốc gia duy nhất trên thế giới cho phép nhân viên có thể nghỉ việc trong vòng 6 tháng để thực hiện ý tưởng khởi nghiệp. Công ty chỉ có thể từ chối đề nghị nếu nhân viên đang nắm giữ các vị trí chủ chốt và ý tưởng khởi nghiệp của họ trùng lặp với những gì công ty đang thực hiện.
“Để thành công trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo, bạn phải dũng cảm bước ra khỏi vùng cấm, vùng an toàn để thử nghiệm những ý tưởng hay suy nghĩ mới mẻ. Dĩ nhiên, bạn cũng dám chịu chấp nhận thất bại và đứng lên để thử nghiệm lần nữa.
Giới trẻ Thụy Điển, an tâm khởi nghiệp bởi họ an tâm là nếu thất bại, họ vẫn còn chỗ dựa. Họ khởi nghiệp trong một môi trường an sinh xã hội tốt. Có sự chăm sóc và an sinh xã hội tốt, họ có thể an tâm khởi nghiệp mà không sợ thất bại, dốc vốn liếng để tìm kiếm những ý tưởng, phát kiến mới”, bà Mawe giải thích.
Xứ sở của kỳ lân
Thụy Điển có lịch sử đầu tư lâu dài từ thời gia tộc Wallenberg từ năm 1692, tức cách đây 332 năm. Gia tộc giàu có này hiện diện khắp các công ty là nền tảng của nền kinh tế Thụy Điển đến tận nay như Ericsson, Electrolux, ABB, SAS Group, SKF, AIK, Atlas Copco, Saab AB… Hay nhà kinh doanh lừng lẫy Jan Stenbeck (1942-2002). Những năm gần đây, quỹ EQT AB được gia tộc Wallenberg hậu thuẫn đã phát triển thành một trong những công ty cổ phần tư nhân lớn nhất ở châu Âu.
Hãng tư vấn Copenhagen Economics ước tính, theo tỷ lệ GDP, lượng vốn cổ phần tư nhân, bao gồm cả vốn mạo hiểm, huy động được ở Thụy Điển chỉ đứng sau Luxembourg ở EU. Hãng này nói đầu tư cổ phần tư nhân đã thúc đẩy nền kinh tế Thụy Điển tăng 4,7% kể từ năm 2007.
Nguồn vốn dồi dào giúp các startup Thụy Điển vươn lên mạnh mẽ.
Sarah Guemouri, đồng tác giả báo cáo State of European Tech của quỹ đầu tư mạo hiểm Atomico có trụ sở tại London, đã so sánh dữ liệu các thành phố châu Âu có trên 500.000 dân và ít nhất 1 startup kỳ lân. “Với tỷ lệ 0,8 kỳ lân trên 100.000 dân, Stockholm hiện là thành phố có số lượng kỳ lân công nghệ bình quân đầu người cao nhất thế giới, bên ngoài Silicon Valley ở Mỹ”. Số liệu của cơ quan đổi mới sáng tạo Vinnova nói đất nước Bắc Âu có 41 kỳ lân tính đến cuối năm 2023.
Bà Mawe nói có thể kể tên những kỳ lân đã trưởng thành nổi tiếng toàn cầu, với nhiều cái tên rất quen thuộc với người Việt. Chẳng hạn như, nền tảng nghe nhạc Spotify, ứng dụng tin nhắn và gọi điện thoại Skype (sau này dời trụ sở chính về Berlin, Đức) cho đến những cái tên xa lạ nhưng quen thuộc như Mojang Studio – nhà sản xuất trò chơi điện tử 3D Minecraft, nền tảng thanh toán điện tử Klarma hay startup sản xuất pin lưu trữ điện năng công nghệ cao Polarium và nhiều startup lớn mạnh khác.
Có công ty khởi nghiệp đã đầu tư tại Việt Nam, như Polarium đã hình thành nhà máy tại Hải Phòng với vốn ban đầu khoảng 2 triệu đô la, theo trang web của Polarium.

Mô hình vòng xoắn Triple Helix
Mô hình Triple Helix , hay “ba vòng xoắn”, trong hệ sinh thái khởi nghiệp là mối quan hệ chặt chẽ, đan xen và bổ sung cho nhau giữa chính phủ, giới khoa bảng và doanh nghiệp. Bà Mawe nói “ba vòng xoắn” này đã góp phần tạo nên hệ sinh thái khởi nghiệp sống động của Thụy Điển.
Nhà nước hình thành môi trường pháp lý, chính sách khởi nghiệp, tư vấn tốt cho sự phát triển của doanh nghiệp và các công ty khởi nghiệp. Giới học thuật và doanh nghiệp phối hợp cho công cuộc nghiên cứu và phát triển sản phẩm (R&D), tạo ra sản phẩm đáp ứng được nhu cầu của xã hội. Hệ thống giáo dục Thụy Điển khuyến khích và tạo điều kiện cho người học suy nghĩ không theo lối mòn, vượt khỏi khuôn khổ thông thường, đưa ra những ý tưởng, suy nghĩ mới, không chỉ lập lại những kiến thức cũ.
Chính phủ Thụy Điển đầu tư lớn cho công cuộc R&D, thông qua nhiều cơ quan, chương trình quốc gia để hỗ trợ cho R&D của các startup, những nhà nghiên cứu, những nhà đổi mới sáng tạo. Bà Mawe nói các công ty đa quốc gia của Thụy Điển, chẳng hạn như Ericsson, Astra Zeneca, ABB, SKF và Atlas Copco đều hỗ trợ cho công tác nghiên cứu và đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực của họ. Đây cũng là những “lò ấp” (incubator) cho các startup Thụy Điển.
Vậy liệu đâu là con đường để startup ở một nước đang phát triển như Việt Nam có thể phát triển hơn nữa, đặc biệt trong công cuộc chuyển đổi kép hiện nay, gồm chuyển đổi số và chuyển đổi xanh?
Bà đại sứ Thụy Điển kết luận: “Đó là mô hình Triple Helix mà Việt Nam phải tìm ra cho riêng đất nước các bạn!”.
Theo Vinnova, các startup Thụy Điển hiện có tổng giá trị là 239 tỉ euro. Trong 5 năm qua, các startup Thụy Điển đã tăng gấp đôi giá trị của mình. Các startup Thụy Điển đã thu hút thêm 4,7 tỉ euro đầu tư mạo hiểm trong năm 2023. Thụy Điển đứng thứ ba ở châu Âu về đầu tư vào công nghệ sâu và ở vị trí thứ hai về đầu tư tác động trong năm 2023.
Ricky Hồ / BSA Media