Không tiết lộ tên thật, Sompong tự nhận mình là “người tạo ra phép màu”. Vốn nghề kỹ sư, nhưng 30 năm qua, Sompong đi khắp Thái Lan mua các vật dụng gia đình quý giá – như bùa hộ mệnh, trang sức, đồ cổ – của những người gặp khó khăn. Công việc làm ăn rất thuận lợi trong ba năm qua.
Sompong thường mang theo khoảng 500.000 baht (15.500 đô la) tiền mặt. Ông bán hàng mua được thông qua đại lý trực tiếp cho các nhà sưu tập tại các chợ, chủ yếu ở Bangkok và tỉnh Ratchaburi, cũng như tại các chợ tự phát. Có lần Sompong mua hai viên thuốc Trung Quốc cổ với giá 50 baht và bán lại với giá 3.500 baht mỗi viên.
“Tôi sẽ mua bất cứ thứ gì nếu tôi nghĩ mình có thể kiếm được lợi nhuận”, Sompong nói. “Đôi khi tôi mua cả căn nhà”.
Thế nhưng, câu chuyện của Sompong lại phản ánh một mảng mây đen bao phủ nền kinh tế Thái: nợ hộ gia đình. Người Thái không còn vay mượn để đầu tư, làm ăn như trước mà để mua sắm cá nhân và lâm vào vòng xoáy nợ nần.
Nợ chồng chất
“Không ai ở đây thoát khỏi nợ nần”, một nhân viên gác cửa 25 tuổi tại một khách sạn hàng đầu ở Bangkok chia sẻ. “Tôi sống nhờ bữa ăn miễn phí, phí dịch vụ và tiền boa”. Anh kiếm được 12.000 baht mỗi tháng trong khi phải trả khoản thế chấp ngân hàng cho căn hộ và 180.000 baht nữa cho chiếc xe máy. Chỉ riêng việc trả góp hai khoản này đã ngốn hết 9.800 baht vào ngày lĩnh lương.
“Ớ các nước giàu có hơn, người dân vay nợ để làm ăn, đầu tư. Nhưng hầu hết các gia đình Thái Lan chỉ vay nợ để trang trải cuộc sống”, một báo cáo của Ngân hàng Bangkok viết. “Trước đây, vốn vay thường tập trung vào đầu tư, giờ đây Thái Lan đang phải đối mặt với sự gia tăng đáng báo động của nợ tiêu dùng. Các nhà kinh tế cảnh báo sự thay đổi này đặt ra mối đe dọa nghiêm trọng đối với sự ổn định tài chính dài hạn của Thái Lan”.
Cục Thống kê Quốc gia Thái Lan cho biết nợ trung bình là 144.871 baht/hộ gia đình tính đến cuối tháng 6, giảm so với mức 197.000 baht năm 2023. Ngân hàng Thái Lan (BOT) nhiều lần cảnh báo tiêu dùng yếu vì gánh nợ nặng. Lãi suất cao làm chi phí vay đắt đỏ hơn, bào mòn sức mua. Khi nợ ăn vào tương lai, hộ gia đình sẽ cắt bớt chi tiêu, và doanh nghiệp hoãn đầu tư vì sức mua yếu.
Theo hãng tư vấn Trading Economics, tỷ lệ nợ hộ gia đình trên GDP ở Thái Lan vào cuối quí 1-2025 là 88,2%, đứng thứ bảy trên thế giới. So với các nước châu Á, các hộ gia đình Thái Lan ít nợ hơn so với Hàn Quốc, nhưng lại nhiều hơn so với các nước châu Á khác.
Vòng xoáy nợ nần
Thiếu trước hụt sau đã đẩy người thu nhập thấp vào vòng tròn của vay mượn, cầm cố và gánh nợ tiếp tục nặng thêm.
“Nếu bạn đi bộ trên phố, bạn có thể thấy số điện thoại của các bên cho vay trên tất cả các cột điện”, Nonarit Bisonyabut, nghiên cứu viên tại Viện Nghiên cứu Phát triển Thái Lan, cho biết. “Nếu bạn có ô tô hoặc bất kỳ tài sản nào, bạn luôn có thể vay được tiền”.
Chẳng hạn, Krungsri Auto, một công ty con của ngân hàng hàng đầu Thái Lan, cung cấp các khoản vay nhanh lên tới 80% giá trị của một chiếc xe đã qua sử dụng. Vay vốn ngân hàng tốn nhiều thời gian hơn, một phần vì các bên cho vay đã thắt chặt quy trình thẩm định tín dụng.
Các tiệm cầm đồ tư nhân và nhà nước rất phổ biến. Văn phòng Cầm đồ của Cơ quan Quản lý Đô thị Bangkok (BMA) được thành lập năm 1960 nhằm giúp “những người khốn khổ và nghèo đói” tránh vay thêm tiền từ các tiệm cầm đồ tư nhân và cho vay nặng lãi.
Các tiệm cầm đồ nhà nước đã được lệnh giảm lãi suất vào đầu năm 2021 để giúp người dân vượt qua đại dịch Covid-19. Theo Bộ Phát triển Xã hội và An ninh Con người, vào năm 2024, tổng số tiền vay đã lên tới hơn 20 tỉ baht. Người dân mượn chủ yếu để mua vàng và điện thoại di động.
Thủ tướng Anutin Charnvirakul đã ưu tiên giảm gánh nặng nợ hộ gia đình. Trong tuyên bố nhậm chức hồi tháng 9, ông đã cam kết hỗ trợ lên đến 100.000 baht/người cho những người đang gặp khó khăn trong việc trả nợ. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ sẽ nhận được tới 1 triệu baht để cải thiện thanh khoản và nâng cao năng suất.
BOX: Đã vượt ngưỡng an toàn
Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS) cho biết mức nợ hộ gia đình an toàn là 80% GDP. Nhưng Thái Lan đã vượt qua ngưỡng này năm 2012 sau khi chính phủ đưa ra các biện pháp kích thích nền kinh tế sau trận lũ lụt lớn năm trước đó. Con số này đạt đỉnh 94,6% vào năm 2021, thời điểm đỉnh điểm của đại dịch, nhưng đã giảm dần kể từ đó.
Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự báo Thái Lan chỉ tăng trưởng 2% trong năm nay và 1,6% vào năm 2026, gần cuối bảng xếp hạng ASEAN. Niềm tin của người tiêu dùng cũng hạ xuống mức thấp. IMF cũng chỉ ra rằng nợ hộ gia đình cao đã kéo dài quá trình hồi phục hậu đại dịch của Thái Lan; cơ chế xử lý nợ phức tạp khiến người từng vỡ nợ khó quay lại tín dụng chính thức, đẩy họ vào kênh phi chính thức lãi suất đắt đỏ.
Theo Nikkei Asia, Reuters, Bloomberg
Ricky Hồ / BSA Media
