PGS TS Phan Thanh Bình: Mekong Connect và nhu cầu phát triển nguồn nhân lực cho BSCL – nền tảng bền vững trong mối liên kết với TP.HCM

16/12/2024

Phát triển nguồn nhân lực là nền tảng quan trọng để xây dựng một hệ sinh thái kinh tế bền vững cho ĐBSCL và cả vùng TP.HCM. Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu và biến đổi khí hậu, sự hợp tác giữa TP.HCM và ĐBSCL, không chỉ là giải pháp cho các thách thức hiện tại mà còn là tầm nhìn dài hạn để xây dựng một nền kinh tế xanh, bền vững, đáp ứng yêu cầu của thời đại.

ĐBSCL – NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA

Miền tây là cách gọi gần gũi của người dân Nam bộ khi nói về khu vực ĐBSCL. Khi nói về Miền tây thường ta vẫn nghĩ vê một vùng đồng bằng màu mỡ, trù phú, nhiều kênh rạch, thiên nhiên hiền hòa, tơơi mát. Với diện tích chiếm khoảng 12,2% cả nước và dân số khoảng 18% dân số Việt Nam, 13 tỉnh ĐBSCL đã là là vựa lúa, thủy sản và trái cây lớn nhất cả nước, đóng góp hơn 50% sản lượng gạo, 70% sản lượng thủy sản và 90% sản lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam (2024).

Thế nhưng Miền tây đó, ĐBSCL, đang phải đối mặt với những thách thức rất khắc nghiệt từ bên ngoài đó là biến đổi khí hậu, bao gồm cả vấn đề nước biển dâng, xâm nhập mặn, lún sụt, sạt lở bờ biển,… cũng như thách thức từ vấn đề chuẩn hóa, tiêu chuẩn môi trường và giảm phát thải carbon từ dấu chân carbon (carbon footprint) đến an toàn thực phẩm, nông nghiệp bển vững,… Trong khi Miền tây, còn đang mang trên mình những khó khăn dai dẳng, không hề nhỏ đó là hạ tầng hạn chế, chưa đồng bộ từ giao thông đến logistic, chất lượng nguồn nhân lực, thiếu lao động có kỷ năng, thiếu vốn đầu tư và chính sách hỗ trợ,… Những khó khăn này khiến cho các thách thức càng nghiêm trọng và kéo theo những hệ lụy mới như vấn đề quy hoạch nông nghiệp manh múm, ứng dụng KHCN chưa phổ biến, thách thực hội nhập quốc tế và đáp ứng tiêu chuẩn cũng như suy giảm nguồn tài nguyên, di dân, ly nông,…

Từ tính cách của những người Nam bộ, không chịu khuất phục trước khó khăn, với sự lãnh đạo, chỉ đạo của chính phủ, các chính quyền địa phương cùng với người dân đồng bằng đã làm nhiều việc; Những Ban chỉ đạo, Hội đồng Vùng đã được thành lập đóng góp những kết quả nhất định vào sự chuyển mình của đồng bằng. Nhưng những thách thức vẫn còn đó và sự thay đổi đồng bằng rất cần sự góp sức nhiều hơn từ những thành phần khác, sự hỗ trợ của các địa phương cả nước cũng như của các nguồn lực quốc tế.

Với ý tưởng đó, Mekong Connect ra đời năm 2015 từ sáng kiến của 4 địa phương ban đầu là An Giang, Bến Tre, Cần Thơ, Đồng Tháp, với nòng cốt điều phối là Trung tâm Nghiên cứu kinh doanh và hỗ trợ doanh nghiệp (BSA) để tạo nên Mạng lưới liên kết vùng ABCD Mekong. Các thành viên sáng lập mong muốn Mekong Connect là một diễn đàn nhằm kết nối doanh nhân, nông dân, nhà quản lý và các chuyên gia, tập trung vào các giải pháp phát triển kinh tế và bền vững cho ĐBSCL.

Sau thời gian ngắn hình thành, TP.HCM đã tham gia Mekong Connect. Và năm 2023, Mekong Conect đánh dấu lần đầu tiên diễn đàn mở rộng phạm vi liên kết phát triển cấp vùng TP.HCM và tất cả 13 tỉnh thành ĐBSCL, hướng tới trở thành diễn đàn đối thoại kinh tế công tư thường niên của vùng kinh tế TP.HCM, trong mối liên kết với khu vực ĐBSCL và các tỉnh Đông Nam Bộ, nhằm tạo không gian tiếp cận, thảo luận và kiến nghị các cơ hội, thách thức và giải pháp có ảnh hưởng trực tiếp đến tình hình kinh tế của khu vực.

Năm 2024, đánh dấu 10 năm thành lập, Mekong Connect 2024 có chủ đề: “Đẩy mạnh hợp tác kinh tế, thương mại và công nghệ giữa Đồng bằng sông Cửu Long – Thành phố Hồ Chí Minh và cả nước hướng tới phát triển bền vững trong bối cảnh cạnh tranh mới, được tổ chức tại An Giang vào 2 ngày 17-18/12/2024.

MEKONG CONNECT – TP.HCM VÀ NHỮNG KỲ VỌNG

Sự tham gia của TP.HCM vào Mekong Connect đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong quá trình hợp tác vùng phục vụ phát triển ĐBSCL. Với vai trò là trung tâm kinh tế, khoa học và công nghệ lớn nhất nước, TP.HCM đã mang đến cho Mekong Connect một góc nhìn mới về hợp tác liên vùng, đặc biệt là trong lĩnh vực chuyển giao công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực và kết nối thị trường. Từ đó, Mekong Connect không chỉ là diễn đàn của 13 tỉnh ĐBSCL mà còn là cầu nối liên kết giữa ĐBSCL và các vùng kinh tế trọng điểm phía Nam.

Những khó khăn, thách thức đối với ĐBSCL là không nhỏ và nhiều khía cạnh khác nhau, nhưng có phải chăng cái chốt của vấn đề chính là ở nguồn nhân lực,

Nguồn nhân lực không chỉ là một yếu tố đầu vào của quá trình sản xuất mà còn là động lực tạo ra giá trị gia tăng, cải tiến quy trình và đổi mới sáng tạo. ĐBSCL hiện có lực lượng lao động dồi dào, nhưng phần lớn vẫn tập trung vào nông nghiệp truyền thống, với kỹ năng hạn chế trong ứng dụng công nghệ cao và quản lý chuỗi cung ứng.

Việc phát triển lực lượng lao động chất lượng cao cho ĐBSCL không chỉ giúp nâng cao năng suất lao động, mà còn tạo điều kiện để khu vực chuyển đổi sang các mô hình kinh tế bền vững như nông nghiệp công nghệ cao, kinh tế tuần hoàn và năng lượng tái tạo. Đây cũng là nền tảng để ĐBSCL hội nhập sâu rộng hơn vào các chuỗi giá trị toàn cầu với những tiêu chuẩn mới, phát triển bền vững, ngày càng chặt chẻ.

Đứng ở góc độ đó, thì mối quan hệ hợp tác giữa TP.HCM và ĐBSCL trong phát triển nguồn nhân lực là yếu tố quan trọng để khai thác tiềm năng vùng, thúc đẩy sự phát triển bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu và nâng cao năng lực cạnh tranh của Việt Nam trên trường quốc tế.

Là nơi tập trung hơn 60 trường đại học, viện nghiên cứu và các doanh nghiệp công nghệ hàng đầu, TP.HCM có vai trò quan trọng trong đào tạo nhân lực và chuyển giao tri thức cho ĐBSCL. Các chương trình hợp tác đào tạo chuyên sâu về công nghệ, quản trị sản xuất, và phát triển kỹ năng mềm đã giúp nhiều lao động ở ĐBSCL tiếp cận với những kiến thức và kỹ năng hiện đại, đáp ứng tốt hơn các yêu cầu của thị trường lao động.

Đặc biệt, TP.HCM còn là trung tâm thu hút các nguồn lực quốc tế. Việc tận dụng mạng lưới đối tác toàn cầu của TP.HCM để hỗ trợ các chương trình hợp tác quốc tế tại ĐBSCL là một giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng nhân lực và đảm bảo sự phát triển bền vững.

Qua các hội thảo hàng năm của Mekong Connect, cũng như những nghiên cứu của BSA, nổi lên những lĩnh vực ưu tiên cho phát triển ĐBSCL:

Đào tạo kỹ năng công nghệ và số hóa. Trong kỷ nguyên chuyển đổi số, việc đào tạo kỹ năng công nghệ cho lực lượng lao động tại ĐBSCL là ưu tiên hàng đầu. TP.HCM đã triển khai nhiều chương trình đào tạo IoT, AI, và Blockchain cho các doanh nghiệp và người lao động tại ĐBSCL, giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất, nâng cao hiệu quả quản lý và tăng cường năng lực cạnh tranh. Ví dụ, các chương trình đào tạo về ứng dụng IoT trong quản lý hệ thống tưới tiêu tự động đã giúp hàng nghìn nông dân tại ĐBSCL tiết kiệm 30-40% lượng nước tưới và gia tăng 20% năng suất cây trồng(mk2024).

Phát triển nhân lực cho nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp xanh và bền vững. Nông nghiệp công nghệ cao là xu hướng tất yếu để ĐBSCL duy trì vị thế là vựa lúa, vựa cá của cả nước. TP.HCM đã phối hợp với các trường đại học và viện nghiên cứu để đào tạo các chuyên gia về lai tạo giống cây trồng, vật nuôi chịu mặn, chịu hạn. Các chương trình này không chỉ cải thiện năng suất mà còn giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu đối với sản xuất nông nghiệp.

Phát triển nhân lực trong chuỗi cung ứng và kinh tế tuần hoàn. Chuỗi cung ứng đóng vai trò quan trọng trong việc đưa nông sản từ ĐBSCL đến các thị trường tiêu thụ lớn, bao gồm TP.HCM và các thị trường xuất khẩu. Việc đào tạo quản lý chuỗi cung ứng, từ sản xuất, bảo quản, vận chuyển đến tiêu thụ, đã giúp nâng cao chất lượng và giá trị gia tăng của nông sản. Đồng thời, mô hình kinh tế tuần hoàn, tái sử dụng phế phẩm nông nghiệp cũng mở ra nhiều cơ hội việc làm mới, giảm thiểu lãng phí tài nguyên.

Đào tạo nhân lực cho năng lượng tái tạo. ĐBSCL có tiềm năng lớn về năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời và điện gió. Các chương trình đào tạo nhân lực chuyên sâu về thiết kế, vận hành và bảo trì hệ thống năng lượng tái tạo đã và đang được triển khai, giúp ĐBSCL không chỉ đáp ứng nhu cầu nội vùng mà còn có thể cung cấp năng lượng sạch cho TP.HCM và các vùng lân cận.

Đào tạo đội ngũ quản lý và triển khai cho phát triển nông nghiệp bền vững. Một đội ngũ cán bộ quản lý của đồng bằng có kiến thức chuyên môn và năng lực quản lý nhằm xây dựng, thúc đẩy ĐBSCL phát triển một cách bền vững.

ĐỂ GIẤC MƠ THÀNH HIỆN THỰC

Yêu cầu và khả năng phối hợp là rõ ràng, tuy nhiên để những kỳ vọng trở thành hiện thức là một quá trình hợp tác và quyết tâm từ nhiều phía, đặc biệt cần có những giải pháp triển khai và đầu tư phù hợp. Từ ý tưởng hợp tác đào tạo nguồn nhân lực cho ĐBSCL, có thể đề xuất các hướng triển khai chính như sau:

Xây dựng các trung tâm đào tạo liên vùng. Với sự hợp tác của các Trường, Viện tại TP.HCM và trong khu vực, HCM cần phối hợp với các tỉnh ĐBSCL để xây dựng các trung tâm đào tạo liên vùng, tập trung vào các lĩnh vực nông nghiệp công nghệ cao, quản lý chuỗi cung ứng, và năng lượng tái tạo. Đây sẽ là nơi kết nối các chuyên gia, giảng viên từ TP.HCM với người lao động tại ĐBSCL, tạo điều kiện học tập thực tế và ứng dụng hiệu quả.

Đẩy mạnh hợp tác quốc tế. Việc tận dụng các đối tác quốc tế của TP.HCM để hỗ trợ các chương trình đào tạo nhân lực tại ĐBSCL sẽ giúp khu vực này tiếp cận với các tiêu chuẩn và công nghệ hiện đại nhất. Các chương trình hợp tác với Ngân hàng Thế giới, UNDP, và các viện nghiên cứu quốc tế là ví dụ điển hình.

Khuyến khích doanh nghiệp tham gia đào tạo. Doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng lao động. TP.HCM và ĐBSCL cần thúc đẩy các mô hình hợp tác công – tư trong đào tạo nhân lực, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào đào tạo tại chỗ và xây dựng các chương trình thực tập cho người lao động địa phương.